■ رویکرد برنامه ریزی های جدید شهری در کاهش جزایر حرارتی بخش شهرسازی

رویکرد برنامه ریزی های جدید شهری در کاهش جزایر حرارتی

1- چکیده:
جزیره حرارتی یک مسئله بسیار مهم در برنامه ریزی شهری محسوب می شود.هرچند،از نظر برنامه ریزی شهری برای مطالعه این جزایر حرارتی کمبودهایی وجود دارد.در این مقاله سعی شده که در کنار مطالعات کتابخانه ای از تکنولوژی سنجش از دور در مقیاس جامعه شهری، مطالعات جزایر حرارتی را به انجام رساند و در نهایت یک راهکار علمی برای برنامه ریزان شهری ارائه کند. باید به این نکته توجه کامل داشت که تمرکز آلاینده ها اعم ازسیستم حمل و نقل شهری ،صنایع،کارخانه ها در هر قسمت از شهر که قرار داشته باشند به اندازه ای در تولید گازهای آلاینده در شهر سهیم هستند،این گازها یکی از دلایل پیدایش پدیده گلخانه ای است که موجب افزایش دما و شکل گیری جزایر حرارتی در شهر را سبب می شود. با نتایج حاصل از این مطالعات که به صورت کتابخانه ای بوده پژوهش در مورد جزایر گرمایی برای برنامه ریزی شهری لازم و ضروری است و با استفاده از یک پروژه برنامه ریزی خوب می توان این جزایر حرارتی را در شهر کاهش داد. روند توسعه طی 50 سال گذشته دارای اثرات مثبت و منفی زیادی بر روی جوامع شهری در سراسرجهان داشته است.

یکی از نگرانی های قابل توجه افزایش مداوم درجه حرارت شهری تحت عنوان جزیره حرارتی شهری می باشد.جزیره حرارتی همانند چتری از هواست که اغلب بر روی شهر یا مناطق ساخت و ساز شده قرار دارد و دمای درون آن گرمتراز هوای اطراف آن می باشد. در دهه های اخیر انتظار می رود تا جزایر حرارتی، چالشهای فراوانی برای شهرها ایجاد کند از جمله مواردی که میتوان نام برد سلامت جامعه، رفاه اجتماعی، زیرساخت های شهری، تقاضای انرژی و منابع آب می باشد. امروزه یکی از چالش های بزرگ پیش روی دانشمندان و مهندسان این است که چگونه برای کاهش اثرات مضر جزایر حرارتی شهری و ایجاد شهرهای پایدارتلاش کنند. در مرحله اول، علت ریشه ای مشکلات و اثر جزیره حرارتی شهری باید تشخیص داده شود و سپس با در نظر گرفتن اثرات جزیره حرارتی در تمام جنبه های محیط های شهری به انجام کاهش اثرات آن پرداخت. به همین دلیل در این مقاله با تمرکز بر درک ریشه های اصلی مشکلات جزایر حرارتی شهری بر روی محیط زیست شهری و همچنین تاکید بر به رسمیت شناختن و درک اثرات آن بر روی شهرها به بررسی آن می پردازیم.
واژگان کلیدی:پدیده گلخانه ای-جزایر حرارتی- آلاینده ها- سنجش از دور

2- مقدمه:
برنامه ریزی شهری یکی از عوامل اصلی ایجاد جزایر حرارتی در شهر است.برنامه ریزی نابخردانه می تواند در تشدید جزایر حرارتی شهر تاثیر مستقیم داشته باشد،وخیم تر شدن آب و هوای محیط زیست،کاهش سطح سکونت انسان از جامعه که منجر به مصرف انرژی و ایجاد آلودگی بیشتر است را موجب می شود.بنابراین برنامه ریزی شهری باید در جستجوی رویکردی منطبق با آب و هوای محلی با کاهش تاثیر جزایر حرارتی در شهر باشد.با گسترش شهر و شهرسازی بعد از دهه 1930 و بویژه پس از جنگ جهانی دوم تعییرات آب و هوایی محلی در شهرها ظاهر گردید.(سید حسین بحرینی و همکاران1387:83)چند دلیل برای جزایر گرمایی وچود دارد، علت اصلی افزایش گرمای شبانه در ساختمانها در شبهای صاف، وابسته به مواد سطحی و تبخیر و تعرق در مناطق شهری است که عموما ناشی از آسفالت و سیمان است که در مناطق شهری استفاده شده است. (اوکه 1982). همچنین باد در طول روز بر گرمای شهری به صورت وزش افقی در لایه های سطحی شهری تاثیر می گذارد(کامیلونی و باروس، 1997.)

سنجش از دور ابزاری است برای مطالعه از فضا که در این پژوهش با رویکرد برنامه ریزی شهری برای مطالعه جزایر حرارتی از آن بهره گرفته شده است.سنجش از دور می تواند وضعیت زیر سطح را بر اساس تفکیک پذیری مختلف دریافت کند. (Huilan Yang 2006).تصاویر ماهوار ه ای می توانند تمام شرایط یک منطقه را ارائه کنند، و با ثبت وضعیت همه چیز با استفاده از ویژگیهای داده های دیجیتال است که پژوهشگران می توانند شاخص های برنامه ریزی شهری را با استنتاج از این داده ها و نتیجه گیری علمی دریافت نمایند.جزیره گرمایی در مقیاس جامعه شهری و محیط زیست انسان مهم است و کانون توجه این پژوهش خواهد بود.بنابراین،تجزیه و تحلیل جزایر حرارتی در مقیاس جامعه با استفاده از تکنولوژی سنجش از دور راه مهمی برای کمک به برنامه ریزی شهری خردمندانه است.

ساختمان‌های نامنظم و بی‌قاعده در شهرها، نمایانگر یک جزیره گرمائی مسکونی است. بررسی دمایی تفاوتی حدود 10 تا 15 درجه سانتیگراد را بین مرکز شهر و پیرامون آن نشان می‌دهد، بررسی‌های ماهواره‌ای ناسا نشان می‌دهد که تمامی ابرشهرهای روی زمین، به دلیل از بین بردن رستنی‌ها و گیاهان و جایگزینی آنها با مصالح، به ویژه رنگ تیره ساختمانی، دچار چنین مشکلی شده‌اند. در طول روز مواد تیره ساختمانی(آسفالت معابر،قیر گونی پشت بام و ...)، گرما را جذب می‌کنند و تا ساعت‌ها پس از غروب آفتاب آن‌ را نگاه می‌دارند. این فرآیند، علاوه بر فرآیند تابش به جسم و گسیل طول موج بلندتر از آن، باعث تشدید هوای گرم در ابرشهر می‌شود. همچنین آلودگی ازن نیز، شهر را به شدت تهدید می‌کند. واکنش‌های شیمیایی که مولکول‌های ازن در سطح زمین را می‌سازد، تهدید جدی برای هوای شهر بشمار می‌رود. هواویزها (ذرات معلق در هوا) تحت تاثیر پدیده جزیره گرمایی تا 10 درجه سانتیگراد افزایش دما خواهند داشت، فرآیندهای شیمیایی رخ‌داده و مشکل را دوچندان می‌کند. ازن در ماه‌های گرم تابستان بیشتر ایجاد شده و تهدید جدی برای سلامت و تندرستی جانداران است.

هنگامی که سطح زمین از انبوه رستنی‌ها و گیاهان سبز پوشیده شده و یا خاک آن مرطوب باشد، گرمای جذب شده با تبخیر آب و فراتراوش (تبخیر و تعرق) گیاهان به سرعت جایگزین می‌گردد و گیاهان از طریق برگ‌ها، آب خود را از دست می‌دهند. برخی از نقاط شهر گرم‌تر از نقاط دیگر آن است، این نمایانگر این است که در این مناطق گرمای بیشتری آزاد می‌شود. گرمای شهر یک فرارفت بالارونده ایجاد کرده که حرکت این سیستم کم‌فشار باعث مکش هوای پیرامونی شهر می‌شود. اگر رطوبت کافی وجود داشته باشد، آنگاه شاهد توفان تندری هم خواهیم بود. در این صورت تشکیل ابر باعث کم شدن دمای شهر و کاهش سرعت فرآیند تشکیل ازن خواهد بود.

تصویر1:اختلاف درجه حرارت در شهر و روستا


3- جزیره حرارتی شهری چیست(UHI)؟
توسعه شهری جایگزین سطوح طبیعی و پوشش گیاهی یا خشک،سطوح سخت و ساختار جاده ها،پیاده روها و ساختمانها شده است.در روزهای آفتابی،این سطوح به جمع آوری و ذخیره انرژی خورشیدی می پردازند.علاوه بر این،ارتفاع و فرم با گسترش زیاد می تواند گرما را به دام بیاندازد.ترکیبی از این عوامل و همچنین دیگر منابع گرما در محیط های شهری مانند سیستم های تهویه هوای متبوع ،موتور وسیله نقلیه و ... منجر به بالا رفتن درجه حرارت در مناطق شهری نسبت به مناطق روستایی می شود.این امر بویژه در شب قابل توجه است.هنگامی که حرارت در شهر ذخیره می شود و این اختلاف درجه حرارت بین مناطق شهری و روستایی به آرامی آزاد می شود.از این به عنوان جزیره حرارتی در شهر نام برده می شود(UHI).که به طور کلی معیار این تفاوت اختلاف درجه حرارت در مناطق شهری و روستایی در نظر گرفته می شود.مطالعات محلی و بین المللی نشان داده است که اثر(UHI) بین 1درجه تا 6 درجه به دمای محیط اضافه می کند.

از آنرو که انسان مشخصات طبیعی شهرها را در روند شهرسازی و گسترش آن تغییر می‌دهد، مستقیم و غیر مستقیم بر انرژی گرمایی که به لایه مرزی شهر وارد می‌شود اثر می‌گذارد. تاثیر نهایی این تغییرات بر اقلیم در مقیاس خرد یا محلی، مقیاس میانی و حتی مقیاس بزرگ چشمگیر و مشخص است.

شهرها دمای بیشتری از مناطق غیرشهری دارند. انرژی ورودی خورشیدی موجب تبخیر آب گیاهان و خاک، در مناطق غیرشهری می‌شود. این گرمای نهانی تبخیر، موجب تغییر حالت آب از مایع به بخار می‌گردد. این روند، دمای مناطق غیر مسکونی را افزایش نمی‌دهد، اما شهرها برخلاف مناطق غیر شهری، خاک و گیاه کمتر دارند. در نتیجه مقدار زیادی از انرژی ورودی خورشید، مستقیم موجب گرمای خیابان‌ها و ساختمان‌ها گردیده، این روند موجب افزایش سریعتر دمای هوای شهرها می‌شود. در طی شب، گرمای ذخیره شده در خیابان‌ها و ساختمان‌ها به آهستگی به هوا گسیل می‌شود که روند کاهش دما را کند می‌کند. این اثر موجب گرم‌تر شدن محدودی شهری می‌شود. ساختمان‌های بلندتر، گرمای بیشتری را در خود ذخیره کرده و روند خنک شدن هوا را کندتر می‌کنند. خودروها، کارخانه‌ها و دستگاه‌های هواساز، گرمای بیشتری به وجود آورده موجب تشدید اثر جزیره گرمایی می‌شود.

نخستین اثر مهم پدیده جزیره گرمایی، افزایش سرانه بار مالی به‌ویژه در ماه‌های گرم سال است. دوم اینکه پدیده جزیره گرمایی نمایانگر کمبود شدید گیاه است. کمبود گیاه معمولا خود موجب بروز مشکلات دیگری از جمله افزایش سطح آلاینده‌های گوناگون در هوای شهر، آلوده شدن، هرزآب شدن و سرانجام از دست رفتن آب بارندگی‌ها، افزایش آلودگی صوتی، افزایش مشکلات روانی و ... می‌شود.

بررسی چند نمونه تصویر مادون قرمز ماهواره ای با تصاویر با دید معمولی ما را در درک بهتر این موضوع کمک خواهد کرد در ذیل چند نمونه عکس معرفی می گردد.

تصویر2:تصویر سمت راست با دوربین معمولی تک باند و تصویر سمت چپ با دوربین مادون قرمز گرفته شده که نشان دهنده این موضوع است که آسفالت معابر،سقف ها و اشیاء تیره گرمای بیشتری جذب می کنند و درختان،سقف های روشن و رفلکس گرمای کمتری را جذب می کنند. ،( ماخذ مجله AECOM دانشگاه موناش استرالیا).

تصویر3:در این تصاویر نیز اتلاف جذب گرما در نقاط مختلف شهری به صورت مشهود تری دیده می شود.. ،( ماخذ مجله AECOM دانشگاه موناش استرالیا).

4- روش شناسی
رویکردی که رابطه بین جزایر حرارتی و برنامه ریزی شهری را شکل داد باید با محدویت و ملاحظه درباره گرمای محیط و در مقیاس جامعه تفکیک شود.
شرایط اجتماع در مقیاس متوسط تجزیه و تحلیل خواهد شد.در این مرحله برای استنتاج شاخصهای معینی استفاده خواهد شد.مانند شاخص دما،شاخص پوشش گیاهی که برای تجزیه و تحلیل ویژگیهای مقیاس جامعه و حرارت محیط زیست استفاده می شوددر این مرحله،برنامه ریزان می توانند از ویژگیهای تجزیه و تحلیل برنامه ریزی و نفوذ در جزایر حرارتی با نتیجه تجزیه و تحلیل تحقیقات حاصله اقدام و به نتایح مورد نظر دسترسی یابند.به این ترتیب نقص در برنامه ریزی را می توان یافت.

تصویر4: درجه حرارت هوا و زمین در مناطق مختلفی که توسط انسان استفاده می شود.در طول روز دمای زمین از دمای هوا خیلی بیشتر است.اما در شب هر دوی آنها نسبتا مشابه هم هستند. فراز و فرود دمای سطح بالای دریاچه نشان می دهد که آب چگونه دمای شب و روز را با توجه به ظرفیت گرمایی بالای که دارد ثابت نگه می دارد.،( ماخذ مجله AECOM دانشگاه موناش استرالیا).

5- خطرات گرمای شهری:
گرمای شهری از کجا و تا چه حد رخ می دهد که با طیف گسترده ای از عوامل در تعامل است.این عوامل عبارتند از:تراکم ساختمان،ارتفاع نفوذ پذیری سطح،وجود یا عدم درختان و گیاهان،سطح مواد، رنگ های سطحی و شرایط آب و هوایی بویژه در سطوح شهری مربوطه که بر اساس ویژگی های خاص شهری محیط را تحت تاثیر قرار می دهد. در ایالات متحده امریکا در حدود هزار حیوان در هر سال به علت افزایش دما می میرند و بیش از این تعداد، بر اثر ترکیبات مضر هوای شهری از بین می روند(چانگنون و همکاران،1996)

اثرات بالقوه مرتبط با گرمای شهری شامل:

استرس ناشی از گرما منجر به بیماری و مرگ و میر انسان ها و حیوانات می شود.
افزایش مصرف آب (آبیاری، تهویه مطبوع تبخیری)
افزایش مصرف انرژی (برای تهویه هوا و یا افزایش استفاده از حمل و نقل موتوری)
عدم موفقیت زیرساخت (حمل و نقل، توزیع برق)
افزایش دمای تابستانی در سطوحی که تهدیدی برای سلامتی عموم ایجاد کند.
افزایش دمای ناگهانی و بسیار شدید به خصوص زمانی خطرناک تلقی می شود که در میانگین و سرعت مرگ و میر تأثیر بگذارد. در سال 1995، یک موج گرما در شیکاگو نشان داده که چگونه دمای زیاد و جزایر گرمائی نگران کننده هستند. متأسفانه این حادثه باعث مرگ بیشتر از 700 تن گردیده است .عوامل دیگری که بر مرگ و میر ناشی از گرما در نواحی شهری کمک می کند عبارتند از: شرایط جسمی و سلامتی، وضعیت هوای موجود، سن و جنس، جمعیت و تغییرات دما در فصل . همچنین طبق شرایط معین گرمای زیاد می تواند سرعت سطوح احاطه شده شکل لایه ازن را افزایش دهد.

6- مطالعه جزایرحرارتی
جزایر حرارتی در دو محور افقی و عمودی قابل مطالعه است.در محور عمودی حرارت تا ارتفاع 200 الی 300 متری سطح شهر اوج می گیرد و در روز های صاف و بدون ابر ارتفاع زبانه ها به 500 متر می رسد

وسعت شهر و بافت کالبدی آن نیز در شدت ویا ضعف این پدیده دخالت دارند.مثلا کاهش تعداد طبقات و یا انفصال ساختمان ها از یکدیگر در برخی نقاط مانع تشکیل جزیره حرارتی می شود

آنچه از این بحث قابل برداشت است، لزوم تدوین پروژه ای است تحت عنوان " طرح جامع اقلیم هوا برای شهرهای در حال خطر" که جهت اجرایی کردن آن بایستی ،وزارت مسکن و شهرسازی، شهرداری شهرهای مربوطه و سازمان هواشناسی کشور با یکدیگر مشارکت نمایند. نتایج حاصله از این طرح، پیش نیاز مهمی جهت تهیه طرح های جامع و تفصیلی در شهر های بزرگ به شمار می آید، چرا که تا بحال در تهیه این طرحها فقط از اطلاعات استخراجی معدودی ایستگاه هواشناسی در سطح شهر استفاده می شده است.

به طور اختصار این پروژه از دو بخش اصلی تشکیل می شود:

الف) تولید اطلاعات در خصوص اقلیم شهر

ب) کاربرد اطلاعات حاصله در طرح های جامع و تفصیلی

در بخش الف نخست از طریق عکسبرداری هوایی با دوربین مادون قرمز از طریق هواپیما و یا ماهواره جزایر حرارتی و کانون آن در روز ها و شب ها و همچنین در فصل های مختلف طی یک دوره مستمر مثلا دو ساله مشخص و خصو صیات و عوامل تشکیل دهنده آن تعیین می شود. به موازات این اقدام، استگاه های متعدد ثابت و سیار هواشناسی در کلیه نقاط و در حریم شهر نصب می شوند تا کوچکترین جزییات و مشخصات کلیه فعل و افعالات هواشناسی از جمله باد های فصلی، باد های غالب، کانال های باد، مسیر های مختلف باد، نسیم ها، میزان تبخیر، مه، رطوبت و... ثبت گردند. کارکرد این ایستگاه ها بایستی برای یک دوره زمانی حداقل دو ساله در نظر گرفته شود.

در بخش دوم با ترکیب اطلاعات بر گرفته از ایستگاه های هواشناسی و نقشه جزایر حرارتی شهر برای موارد ذیل بایستی ارایه طریق گردد.

1- برای تقویت یا تکمیل مسیر های جریان هوا در سطح شهر و یا مناطق بایستی موانع فیزیکی واقع در مسیر، شناسایی و برای رفع آنها چاره اندیشی شود.

2- برای جانمایی پارکها و فضا های سبز شهری همانطوری که در برنامه های طرح جامع و تفصیلی شهر های مختلف نیز مشاهده می شود، فقط تعیین مساحت فضای سبز بر اساس سرانه های جمعیتی ملاک عمل است، در حالی که نتایج حاصله از پروژه ذکر شده نه فقط در جهت استفاده تفریحی از فضای سبز مطرح می باشد، بلکه در مقیاس شهر ودر ارتباط این فضا ها با یکدیگرکار خواهد شد تا ارتباط منطقی آنها با یکدیگر در تلطیف هوا و کاهش درجه حرارت داخل شهر موثر واقع شود.

3- با یستی توجه داشت که پهنه ها و محدوده هایی که برای بلند مرتبه سازی در نظر گرفته می شوند، حتما از نظر اقلیم شهری نیزمورد ارزیابی قرار گیرند، در حالی که فقدان چنین اطلاعاتی موجب می شود که ساخت بلند مرتبه ها به بررسی سایر فاکتور ها نظیرعرض گذر، وجود گسل، آلودگی های زیست محیطی و ... محدود گردد.
نها یتا اینکه طرح جامع اقلیم شهری در کنار تصمیم سازی هایی که برای مدیریت شهری فراهم می سازد، 3 محور را مورد توجه قرار می دهد:

الف – مشخص نمودن نقاطی که بلند مرتبه سازی مانع عبور جریان هوا و موجب افزایش آلودگی محیط می گردد.

ب – توسعه فضا ی سبز شهری نه فقط بر اساس سرانه، بلکه بر پایه ارتباط منطقی و همه جانبه.

ج – تعدیل تراکم ساختمانی در نقاطی که نیاز به تقویت کانال های باد می باشد.

7- فعالیتهای کاهش جزایر حرارتی
دولتهای محلی،دانشگاهها و و دیگر سازمانها برای نشان دادن استراتژی کاهش جزیره گرمایی و افزایش کمی منافع خود در یک محیط کنترل شد اقدام می کنند.جمع آوری اسناد و مستند سازی پروژه ها می تواند نتایج مورد نظر در اطلاعات و داده ها را فراهم کند.و سازمانهای مختلف می توانند از عوامل اصلی تغییر و اولین تستهای جایگزینی فن آوریها با امکانات فعلی و عمومی به شدت قابل مشاهده است.پروژه های آزمایشی در پارکها،مدارس و ساختمانهای شهری مثل ساختمانهای اداری شهر در آن صورت گرفته است.این گونه پروژه ها اغلب بر هزینه ها و منافع مانند صرفه جویی انرژی نظارت دارند.

نمونه های انجام شده و یا مطالعاتی به شرح ذیل معرفی می گردد:
1-7- نصب سیستم بام سبز در ساختمان اداری شیکاگو
این سیستم شامل 000/20 نوع از گیاهان شامل: درختچه ها، علفها، انگور، و سایر درختان بوده است.انتظاری که از این پروژه می رفت عبارت بود از صرفه جویی بیش از 9270 کیلو وات ساعت برق در سال و قریب به 740 میلیون حرارت در سال برای گرم کردن محیط.

تعهد شیکاگو به اجرای پروژه بام سبز در ساختمان اداری
سایر پروژ های پیشنهادی عبارتند از بام های انعکاس دهنده که در محموع انرژی کمتری را جذب می کنند و در نتیجه گرمای محیطی کمتری را شاهد هستیم.باغ در بام نیز از دیگر پروژهایی است برای کاهش حرارت در شهر پیشنهاد می شود.کف سازی و نوع مصالح مربوطه بحث سایه انداری درختان نیز از دیگر بحثهای مورد توجه در این زمینه بوده است.

2-7- درخت ترفندی برای خنک نمودن هوا
یکی از ساده‌ترین و ارزان‌ترین راه‌های مقابله با اثر جزیره گرمایی، کاشت درختان و دیگر گیاهان است. گیاهان، به ویژه درختان، با ایجاد سایه در روی سطح زمین، به طور مستقیم، و با رها سازی رطوبت در جو و افزایش آب در هوا، به طور غیر مستقیم، باعث خنکی شهر می‌شوند. خنکی مناطق مسکونی در تابستان یعنی صرفه‌جویی در هزینه‌های گوناگون، و این به غیر از سودمندی‌های دیگری است که درختان باعث آن هستند. ایجاد زیست‌گاه برای جانداران گوناگون، پیش‌گیری از آلودگی‌های صوتی با جلوگیری از حرکت امواج صوت، نگهداری و جلوگیری از فرسایش خاک توسط ریشه، گرفتن ضربه ناشی از بارش به ویژه رگبارها و درنتیجه ممانعت از فرسایش خاک، جذب آلاینده‌های گوناگون از هوا و ... است. با کاشت علمی درختان مناسب، تا 40% در اثر سایه درختان و 30% به دلیل افزایش رطوبت، کاهش اثر پدیده جزیره گرمایی را به دنبال دارد. و این جدای از تمیزی، زیبایی و طراوتی است که با انبوه درختان به دست می‌آید.

3-7-خودرو سرد
افزوده شدن هر خودرو به محیط شهری یعنی اضافه شدن یک منبع آلاینده و گرما به جزیره گرمائی شهر. اینک با توجه به تعداد هنگفت خودروها در شهر ها، می‌توان گفت که یکی از منابع مهم ایجاد و تقویت پدیده جزیره گرمایی در مناطق شهری، خودروهای موجود در آن هستند. هرچه خودرو گرمای کمتری به هوا گسیل کند، تاثیر کمتری بر افزایش پدیده جزیره گرمائی خواهد داشت. ساده‌ترین راه کاهش ایجاد گرما، همانا سودجستن از رنگ‌های روشن به جای رنگ‌های تیره در خودرو است. با اتخاذ تدابیر و ترفندهای مهندسی در ساخت خودرو باید رهاسازی گرمائی آن را به کمترین حالت ممکن رسانید تا در حجم زیاد خودرو بتوانیم کاهشی در پدیده جزیره گرمائی داشته باشیم. ایجاد و گسترش شبکه ترابری عمومی می‌تواند مهمترین راه کاهش این پدیده از دیدگاه خودرو باشد.

4-7- ساختمانهای آجری
در ساختمان‌های آجری گرمای ویژه بسیار نزدیک به خاک و درساختمان‌های سیمانی و بتونی گرمای ویژه نزدیک به فلز است. در برابر تغییر و دگرگونی دما، خاک پایدارتر و فلز بسیار ناپایدار است. در ساختمانهای سیمانی حتی گنجشک و چلچله خانه نمی‌سازند و ازآنها می‌گریزند.اما در ساختمان‌های آجری تهران و شهرستان‌ها این مورد بسیار دیده می‌شود . هنر است که انسان در ساختمان‌های آجری (3 سانتی) ، که زاییده سه ‌هزار سال بررسی ، مطالعه و پژوهش معماران و اندیشمندان ایرانی است زندگی کند.

سود جستن از ساختمان‌های آجری، با بررسی و در نظر داشتن کلیه عوامل مهندسی، به ویژه ایمنی و زلزله،جدای پیش‌گیری ازبرخی مسائل روانی که به دلیل زندگی در ساختار بتونی به وجود می‌آید و خود جای بررسی و بحث بسیار دارد ، به دلیل کاهش اثر پدیده جزیره گرمایی، باعث صرفه جویی درمصرف انرژی وکاهش بسیاری از هزینه‌های جاری کشور خواهد شد.همچنین عایق‌بندی گرمایشی ساختمان‌ها واستفاده از شیشه‌های دوجداره علاوه برجلوگیری از ورود آلودگی‌های صوتی و ذرات معلق هوا، کمک بزرگی در جهت کاهش اثر پدیده جزیره گرمایی خواهد شد.

5-7- کاربرد رنگ های روشن در بافت شهری
استفاده بیشتر از رنگهای روشن در بنای ساختمانها و شهرسازی می‏تواند به کاهش جذب گرما کمک نموده و میزان باز تابش نور را افزایش دهد که در نهایت به کاهش میزان گرما کمک می ‏کند.

6-7- طرح جامع اقلیم شهری به عنوان یکی از ضروریات در تهیه طرح های جامع و تفصیلی شهرها
شهر ها در واقع از مصالح مختلف نظیر بتن، آسفالت، سنگ و... ساخته شده اند.از آنجایی که درجه حرارت سطح زمین در هر محدوده ای نسبت به باز تابش انرژی خورشید به خصوصیات مواد تشکیل دهنده آن سطح بستگی دارد، بنابراین حرارت داخل شهر ها بنا به دلایلی از حومه آنها بالاتر است،البته نباید این نکته را فراموش کرد که شدت افزایش درجه با تراکم جمعیتی شهر نسبت مستقیم دارد. در بسیاری از شهر ها، متوسط درجه حرارت بین نیم تا هشت دهم سانتیگراد بیشتر از حومه آن است. این پدیده به نام جزایر حرارتی شهر ها نامگذاری شده است.جزایر حرارتی ارتباط مستقیمی با افزایش جمعیت شهر دارند. با ترکیب اطلاعات بر گرفته از ایستگاه های هواشناسی و نقشه جزایر حرارتی شهر برای موارد ذیل بایستی چاره اندیشی شود که این خود نیاز به یک طرح جامع مجزا دارد.

1 – برای تقویت یا تکمیل مسیر های جریان هوا در سطح شهر و یا مناطق بایستی موانع فیزیکی واقع در مسیر، شناسایی و برای رفع آنها چاره اندیشی شود.

2 – برای جانمایی پارکها و فضا های سبز شهری همانطوری که در برنامه های طرح جامع و تفصیلی شهر های مختلف نیز مشاهده می شود، فقط تعیین مساحت فضای سبز بر اساس سرانه های جمعیتی ملاک عمل است، در حالی که نتایج حاصله از پروژه ذکر شده نه فقط در جهت استفاده تفریحی از فضای سبز مطرح می باشد، بلکه در مقیاس شهر ودر ارتباط این فضا ها با یکدیگرکار خواهد شد تا ارتباط منطقی آنها با یکدیگر در تلطیف هوا و کاهش درجه حرارت داخل شهر موثر واقع شود.

3 – با یستی توجه داشت که پهنه ها و محدوده هایی که برای بلند مرتبه سازی در نظر گرفته می شوند، حتما از نظر اقلیم شهری نیزمورد ارزیابی قرار گیرند، در حالی که فقدان چنین اطلاعاتی موجب می شود که ساخت بلند مرتبه ها به بررسی سایر فاکتور ها نظیرعرض گذر، وجود گسل، آلودگی های زیست محیطی و ... محدود گردد.
نهایتا اینکه طرح جامع اقلیم شهری در کنار تصمیم سازی هایی که برای مدیریت شهری فراهم می سازد، 3 محور را مورد توجه قرار می دهد:

الف – مشخص نمودن نقاطی که بلند مرتبه سازی مانع عبور جریان هوا و موجب افزایش آلودگی محیط می گردد.

ب – توسعه فضا ی سبز شهری نه فقط بر اساس سرانه، بلکه بر پایه ارتباط منطقی و همه جانبه

ج – تعدیل تراکم ساختمانی در نقاطی که نیاز به تقویت کانال های باد می باشد.

8- نتیجه گیری:
ظهور جزایر حرارتی باعث ایجاد ناراحتی و ناآرامی در محدوده آسایش حرارتی انسانها و بروز آسیبهایی جدی به سلامتی اشخاص میگردد. در جهت کاهش جزایر گرمایی شهری لازم است دمای سطوح بر طبق پوشش سطحی کاهش یابد. در این راستا سیاست هایی موفق خواهد بود که با پذیرش و مشارکت مردم همراه باشد. استفاده از مصالح منعکس کننده و طرح های کاشت درخت از این دسته اند. اجرای صحیح چنین سیاست هایی سبب ارتقاء کیفیت هوا، تسهیل صرفه جویی در مصرف انرژی و منافع متعددی میشود که حاصل، سرزندگیِ محیط های شهری خواهد بود. استفاده از بام های انعکاس دهنده، بامهای سبز و باغ در بام به دلیل انعکاس بیشتر نور و خنک سازی بام نقش بسزایی در کاهش تقاضای سیستمهای خنک کننده دارند. علاوه بر این، الگوی ساخت مسکن با تراکم پایین، مقدار زمین اختصاص داده شده به فضای سبز و چمنزارهای مسکونی و کاشت منظرهای که باعث پراکنده شدن گرمای خالص بیشتری میشوند نیز از عوامل تأثیرگذاربرمدیریت جزایر گرمایی بشمار میروند.
هرچند که تاثیر پدیده جزیره گرمایی در بسیاری از شهرها فراگیر شده است، این اثر با توجه به عوارض زمینه، اقلیم و گسترش عمودی و افقی شهر متفاوت می‌گردد.

مقدار پتانسیل انرژی گرمائی که توسط ساختمان‌ها گردآوری می‌شود، به شرایط گوناگونی بستگی دارد. برای یافتن راه‌حل بهتری برای آن باید مساله را هم بهتر درک کرد. کم کردن دما در جزیره گرمائی، به معنای پیش‌گیری از هدر رفتن سرمایه، ذخیره سازی انرژی و پول و جلوگیری از آلودگی هوا و آثار زیان‌بار آن و در نهایت تندرستی و سلامت جسمی، روحی و روانی جامعه است. برای رسیدن به این هدف به موارد زیر نیازمندیم:

اشتراک مساعی مابین سازمان‌های کنترل کننده شهر و سازمان محیط زیست. کار گروهی صنایع، سیاستمداران و کنترل کیفیت محیط زیست.

گردآوری و تحلیل پیوسته و بایسته داده‌های مورد نظر، به ویژه در نیمرخ قائم شهر. گردآوری اطلاعات موردنیاز شهرها و روش‌مندی اندازه گیری آنها. دسته بندی مناطق گوناگون شهری از نظر ساختارهای موجود.

تخمین مناطق دارای بیشترین و کمترین بازتابش، بیشترین و کمترین میزان جذب پرتوهای خورشیدی، و ...

مشخص نمودن سازمان‌هایی که باید متولی کاهش دما باشند و شرح وظایف هرکدام.
برتری سیاست‌ها و برنامه‌ها و همچنین ارزیابی کمترین بها برای کاهش دمای شهر
بررسی تاثیر واکنش‌های گیاهان و جو در محیط شهری.
بررسی انتقال تلاطم و روند پراکندگی در محیط‌های شهری و پیرامون ساختمان‌ها.
کیفیت هوای مناطق مسکونی، تجزیه و تحلیل شیمیایی و مدل سازی ترکیبات هوا.
اندازه‌گیری دگرگونی‌ها و بررسی فن‌آوری‌ها در محیط‌های مسکونی.
بررسی و مطالعه سیستم باد و چرخه هوای شهری.
بررسی انرژی و تعادل آب در شهرها.
بررسی و مطالعه آثار درازمدت جزیره گرمایی و دمای ثبت شده در دوره‌های طولانی مدت.
اندازه‌گیری و بررسی متغیرهای هواشناختی در لایه مرزی_سیاره‌ای شهر.
امواج گرمائی و زیست_هواشناسی شهری.
اثر شهرها در گرمایش کره زمین.
تعادل کربن و ترکیبات آن در هوای شهر.
اقلیم‌شناسی شهری، ساختمانی و جاده‌ای
توفان‌های شهری و دیگر آثار شهر بر روی آب و هوا.


9- ارجاعات:
• تاثیر کاربری های شهری بر ایجاد جزایر حرارتی در شهر-عباس معروف نژاد
• شناخت محدوده مکانی تشکیل جزیره گرمایی در شهر رشت- سیده مریم دختمحمد، کارشناس ارشد جغرافیای طبیعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، ایران
• بام های سبز شهری، راهبردی در کاهش جزایر حرارتی کلانشهرها درایران،تحلیل تجربی پروژه بام سبز سالن شهر ایلینویز)شیکاگو(قدیر صیامی 1 ،داود عرفانی صفدری 2 ،مرتضی شریفیان
• فرید یداله، جغرافیا و شهرشناسی، دانشگاه تبریز، ۱۳۶۸
•Peck, S. and M. Kuhn. 2001. Design Guidelines for Green Roofs. National Research Council Canada, Toronto, Canada.
•Department of Energy. 2004. Federal Technology Alert: Green Roofs. DOE/EE-0298, Washington, D.C.
•Peck, S. and M. Kuhn. 2001. Design Guidelines for Green Roofs. National Research Council Canada, Toronto, Canada
•Clark, C., P. Adriaens, and F.B. Talbot. 2007. Green Roof Valuation: A Probabilistic Analysis of Environmental Benefits