الگوی مدیریت شهری یکپارچه در مدیریت بحران-2
1- چکیده :
تمام جوامع با یک سوال کلیدی روبرو هستند، برای توانمند سازی دولت جهت انجام وظایفِ ضروری خود درست زمانی که با عوامل متعددی در تنگنا قرار دارد و محدود شده است چه اقداماتی باید انجام داد؟هر چند این توازن و مخصوصا در شهرهای ایران تا حدودی روان است.در سراسر کشور از روستاههای کوچک گرفته تا استانهای پهناور برای تجربه و آزمایش در این خصوص باید اقداماتی صورت گیرد.این آزمایشها و تجربیات بعنوان ابزارهای حکومتی و تکنیکهای اصلاحات اداری در درون دولت که توانایی تغییر را خواهد داشت بوجود خواهد آمد.یکی از این موارد تبدیل دولت به مکانیسم مشارکت عمومی می توان اشاره کرد ثانیا به همکاری بین دولتها،بخش خصوصی و سازمانهای اجتماعی در مقابله با مجموعه ای از مشکلات اجتماعی در حال رشد که با تغییرات سریع اقتصادی روبرو هستند را می توان نام برد. شهرها برای انسانها و ثروت مثل آهن ربا هستند.با این حال اغلب در موارد اضطراری آسیب پذیر هستند و در این موارد ساکنان آنها در رنج بسر می برند.در نتیجه نیاز به یک سیستم مدیریت واکنش با پاسخ دقیق و راندمان بالا لازم و ضروری است.از اینرو ایجاد چنین سیستمی برای دولت لازم و ضروری به نظر می رسد.پاسخ اضطراری به چالش های عمده هر شهر مدرن و دولت شهرها باید در برنامه هر دولت مقتدری باشد.بنابراین ایجاد یک سیستم واکنش اضطرای یکپارچه برای مدیریت شهر با یک ساختار پیچیده برای مقابله با شرایط غیر منتظره باید در لایه های خدماتی،آموزشی،بهداشتی،مخصوصا دسترسی و حمل و نقل و ... باید در هر طرح شهری پیش بینی شود.
2- مقدمه :
برای بهبودِ مدیریتِ واکنش در شرایط اضطراری و به منظور خدمات بهینه شهری در شرایط مذکور نیاز به یک سیستم مدیریتی قوی در شهرداریهای هر شهر احساس می شود،که این سیستم به دو گونه افقی و عمودی می تواند طراحی شود. به عنوان مثال دو نوع زیر سیستم عمودی را می توان به سیستمهای سخت افزاری و نرم افزاری پیشرفته اشاره کرد که برای کل سیستم یکپارچه پاسخگو در شرایط اضطراری ضروری است.سیستمهای سخت افزاری عمدتا از تجهیزات و تکنیکهای بین المللی پیشرفته جهت پاسخگویی در شرایط اضطرار طراحی شده اند.با استفاده از سخت افزار و نرم افزار های پیشرفته می توان پردازشها را با سرعت و دقت بالاتر و در نتیجه با راندمان بهتری به انجام رساند، که برای مدیریت شهری ابزاری قدرتمند به شمار می رود.زمان کمتر،دقت بالاتر،راندمان بهتر از ویژگیهای این نوع مدیریت شهری در شرایط بحران است.یعنی کمک از ابزار و وسایل با توجه به اطلاعات دقیقی که از شرایط و منطقه به سیستم می دهیم و اخذ بهترین نتیجه و به دور از احساس انسانی را می توان از مزایای این روش بر شمرد.که این خود موجب استقرار سریع منابعی است که مسئول رسیدگی به بحرانها هستند.
با کمک شرکتهای معتبر داخلی ،خارجی و یا هر دو که در زمینه تولید نرم افزار و سخت افزار فعالیت دارند می توان چنین سیستمهایی را طراحی کرد.وسایل و تجهیزات لازم برای اجرای چنین پروژه ای را می توان به این شرح پیشنهاد کرد.برنامه ریزی به کمک کامپیوتر،اطلاعات مکانی،ارتباط از راه دور و بی سیم،شبکه های IT،موقعیت خودرو ها،سیستم نمایش صفحات گسترده(مانیتورینگ)منبع تغذیه دائمی را می توان به این لیست اضافه کرد و البته موارد دیگری را می توان به فراخور شرایط به سیستم اضافه کرد تا بتوان بهترین نتیجه را اخذ نمود.
سیستم های نرم افزاری با اتکاء به سخت افزار های موجوی نیز می توانند در شرایط بحران کمک شایان توجهی داشته باشند.نرم افزار این اطمینان را می تواند به مجموعه بدهد که اطلاعات ورودی را به چه نحو مورد تجزیه و تحلیل قرار داد که بهترین نتیجه و با سرعت و دقت بالا و بسیار نظام مند اخذ شود.
3- روش شناسی و تکنیکهای پژوهش:
جهت انجام این پژوهش از روش کتابخانه ای و مطبوعات استفاده شده است.و در برخی موارد جهت حصول نتیجه واقی تر تحقیقات از نرم افزارهای SPSS و GIS نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
4- سیستم کمک رسانی اضطراری:
این سیستم یکپارچه در بخش های مختلف موجود است و در برخی بخشها باید بیشتر بها داده شود،مانند سیستم پلیس 110،سیستم اورژانس جاده ای 115،تصادفات،آتش نشانی و ... را می توان اشاره کرد.که این موارد از مهمترین و اصلی ترین بخش های کمک رسانی در زمان اضطرار هستند و با برنامه ریزی باید کیفیت و خدمات رسانی در این قسمتها را احیاء کرد.
5- سیستم یکپارچه برای خطرات بزرگ و بحران
انجام این سیستم را در چند بخش می توان پیشنهاد کرد:
5-1- تکمیل و طراحی آن در نظریه های کنترل و مدیریت بحران،مدیریت شهری،مدیریت اورژانس حادثه ها،خدمات عمومی
5-2- این سیستم مجموعه ای است جامع از سیستم های سخت افزاری و نرم افزاری ذکر شده در بالا که بعنوان یک بستر نرم افزاری برای مدیریت واکنش ها در شرایط اضراری و هماهنگی با سازمانهای مختلف کاربرد دارد. همچنین تاسیس و تشکیل یک مرکز واکنش اضطراری شهری و مجهز به آخرین فن آوری و تکنولوژیها از دیگر روشها است.
5-3- جهت واکنهشای اضطرای فردی یا گروهی در مناطق متعدد یک بستر نرم افزاری بسیار عالی و مجهز به مدرن ترین و بروزترین تکنولوژی ها لازم به نظر می رسد.و این شامل امنیت عمومی،پلیس راهنمایی و رانندگی،آتش نشانی،کمکهای اولیه،پیشگیری حادثه های احتمالی در زمان وقوع زلزله با ارئه راهکارهای لازم،پیشگیری از سیل،سیستم های دفاع هوایی،پیشگیری از آتش سوزی جنگلها،خدمات عمومی و دیگر خدمات(مثل خط تلفن عمومی،شکایات،تعمیرات فوری لوله های آب،برق،گاز و ارتباطات) را شامل می شود. این بستر نرم افزاری می تواند اطلاعات اورژانسی را به صورت جامع و به سرعت و دقت دریافت نماید و واکنشهای مربوط به هر حادثه را به صورت دقیق و مقرون به صرفه مدیریت کند بنحوی که هم کمترین هزینه بر دوش دولت تحمیل شود و هم بهترین نتیجه اخذ گردد.
5-4- به عنوان یک مدل:بهترین روش ارائه شده برای یک شهر، یکپارچه سازی مدیریت بحران است.این نوع مدیریت می تواند بعنوان یک مرکز واکنش اضطرای در خدمت مردم باشد.این مرکز دولت را برای ارائه خدمات برنامه ریزی شده و سازمان یافته تر قادر می سازد و همچنین تصمیم گیریها با دقت و اثر بخشی بیشتر می تواند به اجرا گذاشت شود.
6- دلایل راه اندازی سیستم و فرایند اجرا:
همانطور که بخشهای مختلف سیستمهای بزرگ کارهای متفاوتی انجام می دهندو همانطور که در یک جامعه توسعه یافته با گسترش فن آوری و تکنولوژی های نوین مشکلات اجتماعی و تعارضات جدیدی بوجود می آید مدیریت این واکنشها و خدمات به سیستمهای مذکور به طور فزاینده مشکل خواهد بود.عدم هماهنگی بین بخشها باعث اتلاف زیاد منابع و امکانات می شود.به همین دلیل افت شدیدی بر عملکرد خدمات،کیفیت و بهره وری در این بخشها را احساس خواهیم کرد.سیستم های پاسخ اضطراری در هر بخش به طور جداگانه مستعد اتلاف منابع و نیروها از جنبه های مالی و مادی هستند.علاوه بر این،شماره های خدمات خاص،شماره تلفن پاسخ اضطرای و از راه دور مهم و ضروری هستند. ایجاد و راه اندازی مجدد شبکه های خدمات تلفنی موجب اتلاف منابع می شود و نرخ استفاده از آن را کاهش می دهد. همچنین برای ساکنان شهر به خاطر آوردن تمام شماره تلفن های اضطراری مخصوصا در مواقع حوادث واقعی و پریشانی حادث شده از آن کار راحتی نیست،در نتیجه جان و مال مردم به راحتی محافظت نمی شود.به عبارت دیگر مدیریت واکنش خدمات در مواقع اضطراری نیاز به یک اصلاحات کلی و نوآوری دارد.با یک بررسی کلی و مطالعات گشترده نتایج زیر حاصل شد که اعلام می گردد.
1-6-به منظور تصمیم گیری بهتر و برای اطمینان خاطر از کیفیت خدمات شهرداران شهرهای مختلف باید از شهرهای کشور های پیشرفته بازدید کنند تا از آنها نحوه عمل را در مواقع اضطراری بیاموزند.
2-6-به منظور به حداکثر رسانی خدمات اضطراری ساخت یک مرکز واکنش اضطراری در شهر پیشنهاد می شود.چرا که با ساخت این مرکز از ساخت و سازهای تکراری در این خصوص جلوگیری می شود.(مثلا یک ساختمان مجزی برای پلیس 110 و یک ساختمان مجزا برای آتش نشانی،ساختمن اورژانس 115 و ...)با ساخت این مرکز از هدر رفت بودجه و تکرار ساخت و ساز جلوگیری خواهد شد. این سیستم قادر خواهد بود کمکهای اولیه در مواقع اضطراری و بعنوان بستری برای رسیدگی به خطرات بزرگ،بحران و همچنین بعنوان مرکز فرماندهی و اطلاعات می توان از آن بهره برد.
به طور کلی چهار نوع شرایط اضطراری و یا حوادث ناگهانی در شهرها و روستاها وجود دارد که عبارتند از:1)حوادث ناشی از عوامل طبیعی مانند:سیل،زلزله،طوفان و ...2) حوادث بزرگ مانند حوادث رانندگی،حوادث در صنایع تولیدی،نشت مواد شیمیایی خطرناک،انفجار و آتش سوزی3)حوادثی که مستقیما امنیت عمومی را به مخاطره می اندازد که شامل شکاف های امنیتی مهم،جنایات و تروریسم است و چهارمین مورد عباتست از:مسائلی که بهداشت عمومی را به مخاطره می اندازد،مانند بیماریهای همه گیر و واگیر دار،شیوع بیماریهایی مانند مسمومیتهای صنعتی و غذایی و در نهایت حمله ویروسها و یا بیماریهای ناشناخته.به طور کلی اورژانس شهری شامل حوادثی است که در آن زندگی یک شهروند و یا مال او به خطر می افتد.
به عبارت دیگر سیستمهای پاسخ اضطراری باید به دقت به درک بحران در شهر بپردازند و سعی در حل آن داشته باشند.این تنها راه برای شهرداری هایی است که می خواهد با اینگونه حوادث مقابله کنند.توسعه سیستمهای پاسخ اضطراری یک وظیفه مهم برای شهرداری های شهر های مختلف است.سیستم واکنش مدیریت اضطراری باید شامل موارد زیر باشد.
1- ایجاد یک سیستم واکنش اضطراری اولیه: ایجاد چنین سیستمی شامل نهادهای دولتی و سازمانهای اجتماعی است که باید با هم کار کنند.با این حال اجزای اصلی هر سیستم مانند:پلیس،آتش نشانی و خدمات پزشکی را نمی توان حذف کرد و اساس هر سیستم باید بر اساس این موارد باشد.
2- ایجاد یک سیستم واکنش اضطراری متمرکز: این سیستم به مرکز واکنش اضطراری یکپارچه برای فرماندهی واحد و همکاری متقابل اشاره دارد.در مواجهه با وقایع و یا حوادث اضطراری این مرکز با بسیج امکانات و منابع به در مقیاس بزرگ می تواند به کمک شهروندان بشتابد.و این مسلتزم آن خواهد بودکه مرکزی واحد و یکپارچه برای مدیریت و فرماندهی تمام بخشهای مرتبط با حوادث غیر مترقبه ساخته شود.اکثر مناطق به مراکز (پلیس،آتش نشانی،اورژانس و ...)مجهز هستند ولی بسیاری دیگر هنوز به این مراکز پیشنهاد نیستند.
3- سیستم اطلاعات واکنش های اضطراری:در شرایط اضطراری و به منظور حصول اطمینان بیشتر اطلاعات باید به اشتراک گذاشته شود.برای جمع آوری،تجزیه و تحلیل و انتشار اطلاعات مربوط به شرایط بحرانی و اقدام جهت پاسخ به موقع و دقیق یک سیستم مورد نیاز است.و این سیستم و عناصر مربوط به آن جهت اخذ تصمیم سریع و درست لازم است.این امر توسعه فن آوری ارتباطات مدرن و به اشتراک گذاری به موقع و صحیح اطلاعات را میسر ساخته است.این تکنولوژی شامل سیستم شبکه های کامپیوتری،سیستم پایگاه داده،سیستم اطلاعات مکانی(GIS)،سیستم موقعیت یابی ماهواره ای(GPS) و سنجش از دور(RS) وسیستم های تصویری(VS) را شامل می شود.با این سیستم تمام راههای شهری تحت کنترل است.
4- مبنای قانونی برای سیستم پاسخگویی اضطراری: وجود سیستمی جهت تثبیت مقررات وسیاستها برای مدیریت واکنش اضطراری الزامی است.بحران های عمده می توانند جامعه را در یک وضعیت بغرنج قرار دهند.با اینحال این اقدامات باید به صورت واضح در قانون ذکر شوند.با این ترتیب دولت برای فعالیتهای مختلف در زمان بحران توسط قانون مجاز خواهد بود که فعالیتهای مناسب را به انجام برساند.برخی از کشورها به وضوح پارامترهای دخالت دولت و همچنین روشهای مختلف پاسخ اضطراری،مسئولیت دولت،حقوق و وظایف شهروندان را در یک وضعیت اضطراری توسط قانون و مقررات تعریف کرده اند.ارائه یک مبنای قانونی برای اقدامات اضطراری دولت و همچنین افزایش توانایی دولت جهت پاسخ در مواقع اضطراری برای بازسازی نظم اجتماعی الزامی است.
5- یک سیستم آمادگی برای شرایط اضطراری: یک سیستم مدیریت واکنش اضطراری نیاز به تدوین قراردادی جهت رسیدگی به شرایط ویژه دارد.
6- آگاهی و رهایی از بحران:
مدیریت بحران هرگز کار آسانی نیست.هرج و مرج سازمانی، فشار رسانه ای،استرس و اطلاعات نادرست از عواملی هستند که مدیریت بحران و تصمیم گیری را برای مسئولین شهری دشوار می کند.تغییرات در ماهیت بحران و اخذ تصمیمات مناسب امری دشوار است. بدیهی است که احتمالات ،بلایای طبیعی،حوادث صنعتی،خشونت فن آوری اطلاعات و ارتباطات سیاسی در بحران زایی نقش موثری دارند.بحران مدرن به طور فزاینده ای پیچیده است.بحران مدرن محصول چند فرایند نوسازی،جهانی شدن،مقررات زدایی،اطلاعات و فن آوری های ارتباطی،تحولات و پیشرفتهای فن آوری است.
مثلا در چند سال قبل یک حیوان را در یکی از مزارع اروپا از طریق سنجش از دور حامل نوعی بیماری تشخیص داده بودند که پس از چند روز کل اروپا را تحت تاثیر قرار داده بود.کشاورزان،کشتارگاهها،توزیع کنندگان،سازمان های بازرسی،سیاست گذاران هزینه های عظیم اقتصادی،اجتماعی و روانی را تحمیل شدند.یک هفته بعد کل دنیا اقدامات پیشگیرانه ای در برابر بیماری به راه انداختند.کانادا،مکزیک،ژاپن،استرالیا و ... همه در آماده باش کامل بودند.گسترش بین المللی مرزها اجازه رشد اقتصادی و گسترش صلاحهای هسته ای و شیوع بیماری های همه گیر و همچنین دعوت های همه جانبه در جنبش وال استریت نمونه های از بحران های بوجود امده در سطح دنیا هستند که نحوه برخورد و مدیریت این نوع بحران ها با داشتن اطلاعات جامع و کامل و داشتن امکانات مدرن برای دولتها جهت مقابله با این بحرانها امری ضروری است.
7- مدیریت و آمادگی در برابر بحران:
به حداکثر رساندن آمادگی در شرایط بحران از اولویتهای مهم و اساسی است.مدیریت رفتارها در شرایط بحرانی خیلی مهم است.این امر باعث می شود تفاوت قابل ملاحظه ای در یک فاجعه ای که در یک روستا ی دور افتاده اتفاق می افتد با یک شهر کاملا مدرن مشاهده گردد.بنابراین به طور مشخص در پی حوادث به مردم توصیه هایی را می کنند.
تمرکز پناهگاهها،بهبود کارآیی و مدیریت را در عملیات کمک رسانی طلب می کند.لذا وقتی که پناهگاههای مختلف لازم است باید ترجیحا در یک منطقه نزدیک به هم قرار داشته باشند چرا که هم کمک رسانی زودتر انجام می شود و هم پناه گرفتن مردم سریع تر به انجام خواهد رسید.علاوه براین در صورت امکان پناهگاه باید نزدیک منازل مسکونی باشد. برای اجتناب از اختلال موجود در زمان بحران برنامه ریزی و آموزش دقیق مورد نیاز است.به طوری که نقش ها و وظایف به صورت واضح از پیش تعیین شده باشد.و سازمانها با وظایف خود در زمان بحران آشنایی کامل داشته باشند.مطبوعات معمولا به عنوان یک شرط لازم و ضروری می توانند در امر کمک رسانی مفید باشند و در اطلاع رسانی و آگاه کردن مردم در این شرایط می توانند نقش کاملا بارزی داشته باشند.
8- نتیجه گیری و توصیه ها:
نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که مدیرت اجرایی بحران با سایر مسئولیتها ی عمومی ثابت کردند که تنها با داشتن برنامه های کوتاه مدت،میان مدت و بلند مدت محقق نمی شود.مدیریت بحران یک وظیفه مهم است که اولین و مهمترین کنترل مدیریتی هر یک از منابع و امکانات را در هر برهه از زمان شامل می شود.مدیریت بحران با مسائل پیچیده و دشوار رو برو است و نیاز به دانش بیشتری برای انجام امورات را لازم دارد. ولی با این وجود یک مدیر بحران با بهره برداری از دانش علمی و تجربه عملی در سازمانهای مختلف به انجام کارهای متفاوت مشغول است و یک وحدت رویه ای در مدیریت بحران را شاهد نیستیم که باعث جلوگیری از اتلاف نیروی انسانی و سرمایه گردد.
ارجاعات:
1- بحران و مدیریت بحران،برسی اثرات مثبتی و منفی بحران در سازمانها،رضا دباغیان 1384
2- مدیریت بحران شهری با تاکید بر سیل،دکتر تقوایی و خانم سلیمانی،مجله سپهر؛شماره 79
3- عبدالهى، مجید، 1382، مدیریت بحران در نواحى شهرى، انتشارات سازمان شهرداریهاى کشور، چاپ دوم.
4- جتهدزاده، غالمحسین، 1379، برنامهریزى شهرى در ایران، انتشارات پیام نور.
5-Van Gunsteren, Herman. 1976. The Quest for Control: A Critique of the Rational-Central Rule
Approach. New York: Wiley.
6-Hart, Paul, Uriel Rosenthal, and Alexander Kouzmin. 1993. Crisis Decisionmaking: The
Centralization Thesis Revisited. Administration and Society 25(1): 12–41.
Turner, Barry A., and Nick F. Pidgeon. 1997. Man-Made Disasters. 2nd
7-Drabek TE. Human system responses to disaster. An inventory of sociological fi ndings. New York:
Springer 1986.
8-Hodgkinson PE. Technological disaster – Survival and bereavement. Social Science Medicine
1989; 29:351–356.
